Vạn sự vạn vật trong vũ trụ đều tuân theo quy luật của ngũ hành, bởi đó là quy luật của tự nhiên. Bề mặt có vẻ đơn giản, nhưng thuyết ngũ hành ẩn chứa rất nhiều nguyên lí phức tạp và trừu tượng, được áp dụng trong mọi lĩnh vực của cuộc sống. Sự toàn diện của khái niệm này đã tạo nên sự hài hòa của văn hóa Trung Hoa cổ đại.
Các nhà vật lý học vĩ đại nhất của lịch sử, như Stephen Hawking và Albert Einstein đã dành cả cuộc đời để nghiên cứu và tìm ra sự thống nhất của Thuyết Vạn Vật. Thuyết này được ví như bảo bối để giải thích về vạn sự vạn vật trong vũ trụ, từ hoạt động của não bộ con người tới sự hình thành của núi rừng hay biển cả, lớn hơn nữa là sự hình thành và hoạt động của các hành tinh và các vì sao trong vũ trụ bao la rộng lớn này. Tuy nhiên, hàng ngàn năm trước, người Trung Hoa cổ đại đã phát minh ra thuyết vạn vật của riêng mình – thuyết “Ngũ hành”.
Ngũ hành – khái niệm về trạng thái cân bằng tự nhiên
Ngũ hành là một khái niệm cơ bản trong hiểu biết của người Trung Quốc về đặc tính tự nhiên và quy luật biến đổi. Khái niệm ngũ hành đã được đề cập trong Tam Tự Kinh – tác phẩm được biết đến nhiều nhất dành cho trẻ em Trung Quốc thời nhà Tống. Trong suốt thế kỷ 18, Tam Tự Kinh là bộ sách đầu tiên mà giới trẻ theo học. Trong đó, thuyết ngũ hành dựa trên các quy tắc số học của người Trung Quốc phản ánh trên quẻ dịch để giải thích về quy luật biến đổi của vạn sự vạn vật.
Thuyết ngũ hành giải thích về năm yếu tố cơ sở tạo nên vạn sự vạn vật trong vũ trụ: Kim (kim loại), Mộc (cây), Thủy (nước), Hỏa (lửa), Thổ (đất).
Năm loại hình thức vật chất của ngũ hành đều là thể hiện cực đoan (ra đến cực điểm) của ngũ hành. Nói cách khác, kết cấu vi quan bên trong của mỗi yếu tố ngũ hành đều bao hàm các yếu tố khác trong ngũ hành, trong đó có một yếu tố cường thịnh cực điểm dẫn đến biểu hiện bên ngoài là một hình thức cố định, đại diện cho yếu tố cường thịnh đó (kim, mộc, thủy, hỏa, thổ). Chính vì thế, mỗi yếu tố trong ngũ hành có thể tương hỗ và ức chế lẫn nhau, tạo nên sự cân bằng. Ví dụ: Nước giúp cây phát triển, lửa đốt cháy được gỗ, lửa làm tan chảy kim loại nhưng nước lại làm tắt lửa. Cứ như vậy, các yếu tố đó sẽ kiểm soát nhau và duy trì trạng thái cân bằng hài hòa.
Có thể nói, bản chất của ngũ hành là trạng thái cân bằng tự nhiên.
Ngũ hành âm dương – tương sinh tương khắc
Sự phát triển tương hỗ và ức chế lẫn nhau trong ngũ hành là biểu hiện của quan hệ tương sinh tương khắc. Đó chính là cơ sở của định lý tương sinh quen thuộc: kim sinh thủy, thủy sinh mộc, mộc sinh hỏa, hỏa sinh thổ, thổ sinh kim. Cùng với đó là thứ tự tương khắc: kim khắc mộc, mộc khắc thổ, thổ khắc thủy, thủy khắc hỏa, hỏa khắc kim.
Trong các phương diện của cuộc sống, từ y học, phong thủy, âm nhạc v.v đều dựa trên nguyên lý này. Ví dụ, thân thể người có năm cơ quan nội tạng (ngũ tạng) lần lượt tương ứng với kim, mộc, thủy, hỏa, thổ như sau: phế (phổi), can (gan), thận, tâm (tim), tỳ (lá lách). Theo mối quan hệ tương sinh, thận (thủy) chứa tinh, gan (mộc) chứa huyết, nên thận tinh có thể chuyển hóa thành can huyết, tức là thận thủy dưỡng gan mộc (thủy sinh mộc). Còn theo thứ tự tương khắc, sự dịu nhuận của thận (thủy) có thể ngăn chặn tâm hỏa trở nên quá mạnh, tức là thủy khắc hỏa.
Sinh và khắc là hai mặt của mâu thuẫn, cũng chính là hai mặt của âm và dương. Tương sinh tương khắc là quy luật phổ biến của vạn sự vạn vật trong vũ trụ, là hai mặt không tách rời của một sự vật. Một khi có sinh mà không có khắc thì vạn vật sẽ không ngừng phát triển và đi đến cực đoan (tột cùng), tạo thành “vật cực tất phản”, từ tốt mà biến thành xấu. Ngược lại, có khắc mà không có sinh thì vạn vật sẽ bị đè nén quá mức mà không còn sức sống, do đó sẽ bị suy bại, diệt vong. Bởi vậy, sự tồn tại đồng thời của sinh-khắc, hay âm-dương, sẽ bảo đảm trạng thái cân bằng của tự nhiên, cũng chính là điểm cốt lõi trong khái niệm Ngũ hành.
Ngũ hành trong lịch sử: đặc trưng nhân Thần đồng tại
Nhân Thần đồng tại (người và thần đồng thời tồn tại) là thời đại Tam Hoàng Ngũ Đế.
“Tam Hoàng” là chỉ Thiên Hoàng, Địa Hoàng và Nhân Hoàng – tương ứng với khái niệm “Thiên, Địa, Nhân” trong văn hóa Trung Hoa. Trong đó, Phục Hy là Thiên Hoàng, Nữ Oa là Địa Hoàng, còn Thần Nông là Nhân Hoàng. “Ngũ Đế” là chỉ Hoàng Đế, Viêm Đế, Nghiêu, Thuấn, Vũ – tương ứng với hình thức vận chuyển “Ngũ hành”. Trong đó, Hoàng Đế thuộc thổ, Viêm Đế thuộc hỏa, vua Nghiêu thuộc kim, vua Thuấn thuộc thủy, vua Vũ thuộc mộc.
Thời kỳ này đa số là người thường nhưng cũng có rất nhiều người siêu thường: họ có thần thông quảng đại, đi lại nơi thế gian trong hình tượng nửa Thần nửa người, người thường cũng không cảm thấy kinh ngạc. Đó là thời đại mọi người đều tin vào Thần, Thần tích thường xuất hiện không có gì kỳ lạ.
Đạo gia tu thành Thần tiên bắt đầu từ thời đại Tam Hoàng. Nho gia cũng không phải bắt đầu từ Khổng Tử, Khổng Tử chỉ là người có thành tựu lớn trong Nho gia mà thôi. Cũng vì con người thời đó có nhiều người tín Thần nên nhiều người tu thành Thần. Trên lãnh thổ Thần Châu, câu chuyện bạch nhật phi thăng nơi nào cũng có. Bởi vì con người thời đó đa phần có đạo đức cao thượng, sống đạm bạc, không tham luyến quyền lực, nên phần lớn có tuổi thọ cao, họ cũng không muốn ngồi vào vị trí của thiên tử.
Khổng Tử từng ca ngợi: “Vô vi nhi trì giả kỳ thuấn dã dữ? Phu hà vi tai? Cung kỷ chính nam diện nhi dĩ hĩ” (Vô vi mà làm cũng có thể ổn định thiên hạ. Xem vua Thuấn đã làm gì? Cứ ngồi đó cung kính nhìn về hướng Nam là được rồi). Tức là chỉ cần chắp tay, chỉnh đốn y phục thì thiên hạ được yên ổn. Tại sao? Vì nhân Thần đồng tại, Thần làm gương cho con người, mọi người đều nhìn tiêu chuẩn cao của Thần mà noi theo, trọng thiện tích đức, thì thiên hạ làm sao mà hỗn loạn được!
Đáng tiếc là trận đại hồng thủy đã kết thúc thời đại nhân Thần đồng tại. Sau thời đại Thần làm chủ thì đến thời đại con người làm chủ, ngũ hành tương khắc.
Có thể nói, nếu bản chất của ngũ hành là sự cân bằng tự nhiên, thì đặc trưng nhân Thần đồng tại là biểu hiện của trạng thái cân bằng vốn có tại nhân gian. Thần tạo ra con người và truyền cấp nhiều đạo lý cho thế nhân (Thần sinh nhân), nhưng những lý lẽ và thất tình lục dục của con người lại trái với lý của Thần (nhân khắc Thần). Vì thế, trạng thái hài hòa tốt đẹp của nhân gian là khi con người biết dựa theo lời dạy của Thần mà ước chế những nhân tâm bất hảo của bản thân.
Nguyệt Đan (t/h)
