“Thượng thiện nhược thuỷ” nguyên là câu nói được bắt nguồn từ chương 8 cuốn “Đạo Đức Kinh” của Lão Tử. Ý nói rằng: cảnh giới tối cao của việc hành thiện chính là đối nhân xử thế giống như nước đối với vạn vật. Nước nuôi dưỡng vạn vật nhưng nước lại không tranh giành danh lợi với bất kỳ ai.
Lão Tử nói: “Thượng thiện nhược thủy, thủy thiện lợi vạn vật nhi bất tranh, xử chúng nhân chi sở ố cố ki ư đạo. Cư thiện địa, tâm thiện uyên, dữ thiện nhân, ngôn thiện tín, chánh thiện trị, sự thiện năng, động thiện thì. Phù duy bất tranh, cố vô vưu”..
Ông cho rằng: “Cảnh giới cao nhất của thiện chính là nằm ở chỗ giống như nước, nước đem lại lợi ích cho vạn vật mà không tranh giành với vạn vật, có thể ở những chỗ mà mọi người không thích nhất, cho nên nước gần với Đạo. Làm người phải giống như nước, khéo lựa chọn chỗ khiêm nhường (chỗ thấp) mà ở, lòng thì khéo giữ cho trầm tĩnh mà sâu sắc, cư xử với người thì chân thành, nói thì phải giữ lời, làm việc thì có hiệu quả, hành động thì hợp thời cơ. Không tranh giành với ai, cho nên nước cũng không có rắc rối, không có kẻ thù”. Cũng ví như biển lớn có thể dung nạp được trăm sông chính là vì biển chọn cho mình chỗ thấp để ở, có thể bao dung trăm sông không phân biệt sông đục sông trong.
Câu chuyện về một bậc Trí giả giải thích cho một vị thương nhân dưới đây có thể giúp hiểu được hàm nghĩa của câu “Thượng thiện nhược thủy”.
Cuộc đối thoại giữa bậc trí giả và một thương nhân
Một thương nhân trẻ bị đối tác phản bội khiến mất hết tài sản. Vì quá thống khổ nên anh muốn nhảy xuống hồ tự sát. Lúc này anh lại gặp được một bậc Trí giả đang ngồi tĩnh tọa nhìn mặt hồ và kể lại chi tiết hoàn cảnh của mình.
Bậc Trí giả đã đưa vị thương nhân về nhà và yêu cầu anh ta chuyển một tảng băng khổng lồ ra khỏi hầm băng. Dù không lý giải được hành động này nhưng anh vẫn làm theo.
Sau khi tảng băng được chuyển ra ngoài, bậc Trí giả giao cho vị thương nhân một nhiệm vụ là “Cố hết sức để khảm nó”. Anh dùng chiếc rìu và bắt đầu chặt. Không ngờ rằng, dù anh đã dùng sức rất mạnh để chặt nhưng cũng chỉ để lại một vết sứt nhỏ trên tảng băng. Vị thương nhân lại tiếp tục dùng toàn lực để đẽo gọt, nhưng một lúc sau nhìn vào những mảnh băng vụn rơi xuống, anh thở hổn hển lắc đầu nói: “Tảng băng này thực sự quá cứng!”
Thấy vậy, vị Trí giả kia không nói lời nào, ông đặt khối băng vào nồi rồi từ từ đun nóng, băng dần tan ra. Lúc này ông mới nói: “Cậu có lĩnh hội được điều gì từ sự việc này không?” Vị thương nhân nói: “Tôi cũng lĩnh hội được một chút. Tôi đã xử lý tảng băng sai cách, không nên dùng búa đập mà nên dùng lửa thiêu”.
Bậc trí giả lắc đầu. Vị thương nhân lộ ra vẻ mặt khó xử, cúi đầu xin thỉnh giáo. Bậc Trí giả nói với giọng ẩn ý thâm sâu: “Ta muốn cho ngươi thấy, thành công trong cuộc đời có 7 cảnh giới”.
Nước mang theo 7 loại cảnh giới thành công trong cuộc đời
Băng tuy là nước nhưng so với nước bình thường lại mạnh hơn gấp trăm lần. Càng ở trong hoàn cảnh ác liệt thì nước càng thể hiện ra đặc tính kiên chắc như sắt thép. Đây là cảnh giới thành công thứ nhất: Bất khuất.
Nước hóa thành khí, khí vô hình không thể nhìn thấy được. Thế nhưng khí tụ lại ở trong một phạm vi nhất định hình thành nên lực ngưng tụ, ngưng tụ đến một độ nhất định sẽ tạo thành lực lượng vô cùng lớn không gì sánh được. Đây là cảnh giới thành công thứ 2: Tụ khí phát tài.
Nước thanh lọc vạn vật, dù mọi thứ trên đời có dơ bẩn đến đâu, nước cũng chấp nhận với tấm lòng cởi mở và không hối tiếc, rồi sau đó nước lại tự thanh lọc chính mình. Đây là cảnh giới thành công thứ 3 mà nước muốn nhắn nhủ: Bao dung tiếp nhận.
Nước tưởng chừng như không có sức lực, chảy từ nơi cao xuống, khi gặp vật cản nước lại có sức kiên trì vô hạn, đối diện với vật có góc cạnh dù cứng như đá thì chúng sẽ bị mài tròn, thế nên mới có câu “nước chảy đá mòn”. Đây là cảnh giới thành công thứ 4 mà nước muốn nhắn nhủ: Lấy nhu thắng cương.
Nước có thể lên, có thể xuống, lên hóa thành mây và xuống tạo thành mưa móc, nhỏ từng giọt xuống mà tụ thành dòng sông, chảy từ cao xuống thấp, cao tận mây xanh và thấp nhập biển rộng. Đây là cảnh giới thành công thứ 5 mà nước muốn nhắn nhủ: Co được giãn được.
Nước tuy lạnh lùng nhưng lại có trái tim nhân hậu. Nước không bao giờ tham gia vào các cuộc chiến thắng thua. Dụng tâm nuôi dưỡng vạn vật nhưng nước lại không đòi hỏi bất cứ thứ gì. Đây là cảnh giới thành công thứ 6 mà nước muốn nhắn nhủ: Cứu tế thiên hạ.
Sương mù giống như lúc ẩn lúc hiện, tự do tự tại. Sương tụ lại thành mây, kết thành mưa, hóa thành nước hữu hình, lúc tản ra có thể trở nên vô hình không dấu vết, tự do bay lượn giữa trời đất. Đây là cảnh giới thành công thứ 7 mà nước muốn nhắn nhủ: Công thành thân thoái.
Đối với con người cũng vậy, cảnh giới tinh thần khác nhau thì năng lực thể hiện ra cũng khác nhau.
Có người ví tâm như nước. Sở dĩ có năng lực khác nhau, thiện ác bất đồng…, chỉ đơn giản là do cảnh giới tư tưởng khác nhau triển hiện ra mà thôi. Cho dù trong cuộc đời này chúng ta gặp phải ai đi nữa thì đó cũng là người mà định mệnh đã an bài họ xuất hiện. Điều này có nghĩa là không ai vô tình bước vào cuộc đời của chúng ta cả, mọi thứ đều có nguyên do, không phải ngẫu nhiên.
Mỗi người đến bên cạnh và tương tác qua lại với chúng ta đều là để đại biểu cho một điều gì đó. Cũng có thể là họ đến để chỉ dạy, cũng có thể là giúp chúng ta hoàn thành một việc nào đó, cũng có thể là để chúng ta có bước chuyển mình. Dù là phát sinh chuyện gì thì đó cũng là chuyện nhất định phải phát sinh.
Những chuyện hay việc mà chúng ta đã trải qua, chúng sẽ không bao giờ có thể xảy ra theo một cách khác, ngay cả đối với những chi tiết không quan trọng nhất. Dù là xảy ra chuyện gì thì đó cũng là việc nhất định sẽ phát sinh, hơn nữa còn nhất định sẽ xuất hiện theo cách như thế, để chúng ta rút ra bài học mà có thể tiến bước về phía trước.
Đối với sinh mệnh con người mà nói, mỗi việc phát sinh đều được sắp đặt một cách tỉ mỉ và hoàn hảo. Dù hiện tại bạn có lý giải được điều này hay không, mỗi một việc hay mỗi một người đến bên chúng ta đều là cần phải đến vào đúng thời điểm đó và theo cách như thế, không sớm hơn cũng không muộn hơn. Khi chúng ta có sự chuẩn bị tốt, sẵn sàng trải nghiệm một khoảnh khắc mới trong cuộc sống, thì người và việc đều đã ở đó, cũng sẵn sàng để chúng ta đối diện bất cứ lúc nào.
“Thượng thiện nhược thủy” không chỉ là một triết lý cổ xưa, mà còn là một kim chỉ nam quý giá cho cuộc sống hiện đại.
Hãy sống như nước – một biểu tượng của sự chân thành, thiện lương.
Hãy sống bao dung và vị tha, học cách chấp nhận và tha thứ, luôn khiêm nhường và chân thành, không tranh giành, luôn đặt lợi ích của người khác lên trên lợi ích của bản thân. Mỗi người đến bên ta đều mang một bài học quý giá, và mọi sự việc đều có lý do của nó. Hãy mở lòng đón nhận và sống tu dưỡng như nước, để có cuộc sống an yên, hạnh phúc và ý nghĩa.
Tịnh Đế (t/h)
