“Ba cái lọc” của Socrates là một bộ lọc hai chiều, vừa có thể lọc thông tin mình nên nghe, vừa có thể lọc thông tin mình nên nói, giúp bản thân và người khác đều được tiếp nhận những thông tin tốt đẹp.
Giới thiệu về Socrates
Socrates là một triết gia Hy Lạp cổ đại, người được mệnh danh là bậc thầy về truy vấn. Ông là người coi trọng đạo đức, có lối sống giản dị, khiêm tốn, và cách đối nhân xử thế hợp tình hợp lý. Vì vậy, ông đã trở thành một tấm gương lớn về đạo đức.
Nhắc đến Socrates, một trong những đóng góp quan trọng nhất phải kể đến của ông cho triết học cũng như tư tưởng phương Tây là phương pháp truy vấn biện chứng, được biết đến với tên gọi “Phương pháp Socrates” hay phương pháp “bác bỏ bằng logic” (elenchus).
Phương pháp này là phương pháp loại bỏ các giả thuyết, theo đó người ta tìm ra các giả thuyết tốt hơn bằng cách từng bước xác định và loại bỏ các giả thuyết dẫn tới mâu thuẫn thông qua một loạt câu hỏi. Nó được thiết kế để người ta buộc phải xem xét lại các niềm tin của chính mình và tính đúng đắn của các niềm tin đó.
Câu chuyện về “Ba cái lọc” là một ví dụ cho phương pháp này, thể hiện rõ tư tưởng coi trọng đạo đức và cách đối nhân xử thế của ông .
Câu chuyện về “Ba cái lọc”
Một ngày nọ, vị triết gia vĩ đại tình cờ gặp một người quen, người đó tiến thẳng tới ông một cách phấn khởi và nói: “Socrates, ông có biết tôi mới nghe về một trong những học trò của ông không?”
“Chờ một lát” Socrates đáp lại, “Trước khi ông bảo tôi, tôi muốn ông phải vượt qua một bài kiểm tra nhỏ. Nó được gọi là bài Kiểm tra về Ba điều.”
“Ba điều hả?”
“Đúng thế”, Socrates tiếp tục, “Trước khi ông nói với tôi về học trò của tôi, hãy dành một lát để kiểm tra điều mà ông đang định nói.”
“Bài kiểm tra đầu tiên là Sự thật. Ông có hoàn toàn bảo đảm rằng điều ông dự định kể cho tôi là sự thật?”
“Không,” người đàn ông đáp lại, “Tôi chỉ nghe nói về nó.”
“Được rồi” Socrates bảo. “Thế là ông không thật sự biết liệu nó đúng hay sai.”
“Giờ hãy thử bài kiểm tra thứ hai – kiểm tra về Lòng tốt. Cái mà ông định kể cho tôi về học trò của tôi là điều tốt phải không?”
“Không, trái lại.”
“Vậy thì,” Socrates hỏi, “Ông muốn kể cho tôi cái gì đó xấu về học trò của tôi, thậm chí ông không chắc là nó có thật phải không?”
Người đàn ông nhún vai, với một chút xấu hổ.
Socrates tiếp tục, “Nhưng ông có thể vẫn qua, bởi vì còn có một bài kiểm tra thứ ba – sàng lọc về Lợi ích. Điều mà ông muốn kể cho tôi nghe về học trò của tôi sẽ hữu ích cho tôi không?”
“Không, không thật sự.”
“Được rồi,” Socrates kết luận, “Nếu điều mà ông muốn kể cho tôi không Thật, không Tốt mà cũng không Lợi, rốt cuộc tại sao lại kể nó cho tôi?”
Nghe thấy điều này, người đàn ông kia liền cảm thấy xấu hổ.
Socrates cũng từng nói: “Đừng nghe và tin vào lời nói của những người bàn luận thị phi hay là người gièm pha, phỉ báng. Bởi vì lời mà họ nói cho bạn không phải là xuất từ thiện ý, họ đã vạch trần việc riêng tư của người khác thì đương nhiên cũng sẽ làm như vậy với bạn.”
Lời kết
Như vậy, trước khi nói chuyện, chúng ta có thể sử dụng “Ba cái lọc” của Socrates – Sự thật, Lòng tốt, Lợi ích – để sàng lọc thông tin, tạo nên cuộc trò chuyện có ý nghĩa, cũng như tránh tạo thêm phiền phức cho bản thân. Bởi lời nói một khi phát ra sẽ không thể rút lại, và nếu lời nói đó được xuất ra khi bản thân chưa suy nghĩ kỹ càng, tương lai có thể sẽ hối hận.
Mặt khác, “Ba cái lọc” của Socrates không chỉ được sử dụng trước khi nói chuyện, mà cũng có thể được sử dụng trước khi tiếp nhận thông tin. Nếu đó là một thông tin không rõ ràng, lại không phải là điều tốt, và cũng không có ích cho bản thân, thì mình cũng không cần quan tâm đến những thông tin đó. Khi ấy, tâm mình cũng sẽ bớt vướng bận vào những câu chuyện thừa thãi và trở nên an nhiên hơn.
Nói cách khác, “Ba cái lọc” của Socrates là một bộ lọc hai chiều, vừa có thể lọc thông tin mình nên nghe, vừa có thể lọc thông tin mình nên nói, giúp bản thân và người khác đều được tiếp nhận những thông tin tốt đẹp.
Nguyệt Đan (t/h)
