Lão Tử, theo cách nhìn nhận thông thường, là một trong những triết gia vĩ đại và có ảnh hưởng sâu sắc nhất trong lịch sử Trung Quốc. Ông là người sáng lập Đạo giáo và tác giả của tác phẩm kinh điển “Đạo Đức Kinh”.
Được sinh ra vào thế kỷ thứ 6 TCN, trong thời kỳ Xuân Thu đầy biến động, ông đã dành cả cuộc đời mình để nghiên cứu và phát triển những tư tưởng triết học sâu sắc về tự nhiên, sự hài hòa và đạo lý sống. Một câu chuyện nổi tiếng về Lão Tử kể rằng, do không hài lòng với sự suy thoái và tham nhũng trong triều đình nhà Chu, ông đã quyết định từ bỏ chức quan, cưỡi trâu đen rời triều đình để sống ẩn dật. Trên hành trình này, ông đã viết nên tác phẩm “Đạo Đức Kinh” – một cuốn sách ngắn gọn nhưng chứa đựng những triết lý sâu sắc, đặt nền móng cho Đạo giáo và ảnh hưởng mạnh mẽ đến tư tưởng nhân loại.
Lão Tử, tên thật là Lý Nhĩ (李耳), sinh vào khoảng thế kỷ thứ 6 TCN, trong thời kỳ Xuân Thu, một giai đoạn đầy biến động trong lịch sử Trung Quốc. Thời kỳ này đánh dấu sự phân rã của triều đại nhà Chu, quyền lực của triều đình giảm sút và sự trỗi dậy của các nước chư hầu. Những cuộc chiến tranh liên miên giữa các nước nhỏ đã tạo ra một xã hội đầy bất ổn và biến động, khiến con người thời bấy giờ cảm thấy băn khoăn và hoang mang về tương lai của mình. Trong bối cảnh đó, nhu cầu tìm kiếm một con đường sống hài hòa và ổn định trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết. Theo sử sách, Lão Tử là một học giả uyên bác và từng giữ chức thủ thư trong triều đình nhà Chu. Đây là một vị trí có trách nhiệm quản lý các tài liệu và thư tịch của triều đình, cho phép Lão Tử tiếp xúc với một lượng lớn kiến thức và thông tin. Ông có điều kiện nghiên cứu và suy ngẫm về các vấn đề triết học, chính trị và xã hội, từ đó hình thành nên những tư tưởng sâu sắc của mình
Tuy nhiên, chứng kiến sự suy thoái và tham nhũng của triều đình nhà Chu, Lão Tử quyết định từ bỏ chức vụ và lên đường tìm kiếm con đường tu luyện. Ông cảm thấy rằng thế gian đang đi vào con đường sai lầm, và bản thân ông không muốn tiếp tục dính líu đến những tranh đấu vô nghĩa. Lão Tử cưỡi trâu đen – biểu tượng của sự kiên nhẫn và mạnh mẽ – và đi về hướng tây, với ý định sống ẩn cư trong núi. Ông muốn tìm một nơi thanh tịnh, nơi ông có thể sống gần gũi với thiên nhiên và theo đuổi triết lý sống mà ông tin tưởng.
Trên đường rời khỏi triều đình, Lão Tử đã đi qua Hàm Cốc Quan, một cửa ải nằm ở biên giới phía tây của Trung Quốc. Đây là một điểm giao thoa quan trọng của các con đường thương mại chính và di chuyển. Tại đây, ông gặp một quan giữ cổng tên là Doãn Hỉ. Doãn Hỉ nhận thấy ở Lão Tử một trí tuệ sâu sắc và không muốn những tư tưởng quý báu ấy bị mất đi nên đã mời Lão Tử lưu lại nơi đây. Trước lời thỉnh cầu tha thiết của Doãn Hỉ, Lão Tử đã lưu lại Hàm Cốc Quan một thời gian ngắn và viết nên Đạo Đức Kinh. Đây là một tác phẩm ngắn gọn khoảng 5.000 chữ, nhưng chứa đựng những tư tưởng triết lý sâu sắc về Đạo (道) và Đức (德), mang trong mình những giá trị triết học lớn lao, vượt thời gian và không gian.
Đạo Đức Kinh được chia thành hai phần chính: Đạo và Đức.
- Đạo: Trong phần này, Lão Tử tập trung vào khái niệm Đạo, mà ông mô tả là nguồn gốc của vũ trụ và tất cả các sự vật hiện tượng. Đạo không thể nắm bắt được bằng lời, không thể diễn tả hết bằng ngôn ngữ. Nó tồn tại trong mọi khía cạnh của cuộc sống, nhưng lại vượt ngoài khả năng hiểu biết của con người. Đạo là bản chất nguyên thủy, là sự thống nhất của tất cả, là con đường tự nhiên mà mọi thứ nên theo. Theo Lão Tử, tất cả mọi thứ trên thế giới đều xuất phát từ Đạo, và cuối cùng sẽ trở về với Đạo. Sự hiểu biết và hòa hợp với Đạo sẽ giúp con người sống một cuộc đời thanh thản và tự tại.
- Đức: Đức là sự biểu hiện của Đạo trong cuộc sống thực tế. Phần này tập trung vào cách con người nên sống để hòa hợp với Đạo. Theo Lão Tử, Đức không phải là những nguyên tắc đạo đức cứng nhắc mà là sự thuận theo tự nhiên, tôn trọng và hài hòa với quy luật tự nhiên. Sống có Đạo là sống một cách đơn giản, khiêm nhường, không ganh đua… Đạo không thể tồn tại mà không có Đức.
Một trong những tư tưởng quan trọng nhất của Lão Tử trong Đạo Đức Kinh là “vô vi” (無為). Khái niệm này có thể hiểu là không cố ý mong cầu hoặc làm một việc gì trái với tự nhiên. “Vô vi” không có nghĩa là không làm gì cả, mà là làm mà không ép buộc, không can thiệp quá mức, để mọi thứ diễn ra tự nhiên như nó vốn có. Lão Tử cho rằng sự can thiệp quá mức vào tự nhiên và xã hội sẽ dẫn đến sự rối loạn và bất hòa. Vì vậy, con người cần phải biết dừng lại đúng lúc, biết tuân theo những quy luật tự nhiên và sống một cách bình dị, không bon chen.
Sau khi hoàn thành Đạo Đức Kinh, Lão Tử tiếp tục hành trình của mình và sau đó biến mất vào cõi vĩnh hằng. Những tư tưởng mà ông để lại đã trở thành nền tảng của Đạo giáo, một trong ba tôn giáo chính của Trung Quốc, bên cạnh Nho giáo và Phật giáo. Đạo Đức Kinh đã vượt ra ngoài biên giới Trung Quốc, được dịch ra nhiều ngôn ngữ và nghiên cứu rộng rãi trên toàn thế giới. Tư tưởng của Lão Tử về sự đơn giản, khiêm nhường và hòa hợp với tự nhiên đã tìm thấy sự đồng cảm trong nhiều nền văn hóa, từ triết học phương Đông đến các trào lưu tư tưởng phương Tây. Những giá trị mà Đạo Đức Kinh mang lại không chỉ nằm trong triết học mà còn ảnh hưởng đến nghệ thuật, văn hóa, y học và thậm chí là chính trị. Trong lịch sử Trung Quốc, Đạo giáo đã trở thành một phần không thể tách rời của văn hóa dân gian và tôn giáo. Đạo giáo không chỉ là một hệ thống tín ngưỡng mà còn là một phong cách sống, một cách để con người hòa mình vào tự nhiên và đạt được sự cân bằng nội tâm. Các nguyên lý của Đạo Đức Kinh đã được phát triển thành nhiều trường phái khác nhau trong Đạo giáo, từ tu luyện cá nhân đến các nghi lễ và thực hành tôn giáo công cộng.
Câu chuyện về Lão Tử rời bỏ triều đình và viết Đạo Đức Kinh tại Hàm Cốc Quan không chỉ là một huyền thoại mà còn là một bài học sâu sắc về sự tìm kiếm con đường chân chính. Đạo Đức Kinh đã trở thành một di sản tinh thần quý giá cho nhân loại, giúp con người đạt được sự hài hòa và bình an từ nội tâm.
Diệu Hương (t/h)
